Azadehکودکان کار یکی از معضلات اجتماعی مهم در ایران و بسیاری از کشورهای جهان هستند. این پدیده نه‌تنها سلامت جسمی و روانی کودکان را تهدید می‌کند، بلکه آنان را از حقوق اولیه خود، مانند تحصیل و تفریح، محروم می‌سازد. در ایران، به‌رغم تلاش‌های دولت و سازمان‌های مردم‌نهاد برای کاهش تعداد کودکان کار، همچنان شاهد حضور گسترده این کودکان در خیابان‌ها، کارگاه‌ها و مشاغل سخت هستیم. این مقاله به بررسی علل، پیامدها و راهکارهای کاهش معضل کودکان کار در ایران می‌پردازد.
تعریف کودک کار
کودک کار به فردی زیر ۱۸ سال اطلاق می‌شود که به‌منظور کسب درآمد، تحت شرایط سخت و اغلب غیرانسانی به کار مشغول است. این کودکان معمولاً در مشاغل خیابانی، کارگاه‌های زیرزمینی، مزارع و حتی در برخی موارد در کارهای غیرقانونی به کار گرفته می‌شوند. کار کودکان باعث ایجاد آسیب‌های جدی جسمی و روحی شده و آینده آنان را به خطر می‌اندازد.
علل گسترش پدیده کودکان کار در ایران
پدیده کودکان کار در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
فقر اقتصادی:
خانواده‌هایی که در فقر مطلق به سر می‌برند، ناچارند فرزندان خود را برای تأمین هزینه‌های زندگی به کار بفرستند.
بی‌ثباتی اقتصادی:
تورم، بیکاری و بحران‌های اقتصادی، خانواده‌ها را مجبور می‌کند تا برای تأمین معیشت خود از نیروی کار کودکان استفاده کنند.
مهاجرت و حاشیه‌نشینی:
بسیاری از کودکان کار از خانواده‌های مهاجر و حاشیه‌نشین هستند که به دلیل مشکلات اقامتی و نبود حمایت‌های اجتماعی، مجبور به کار می‌شوند.
عدم دسترسی به آموزش رایگان و باکیفیت:
بسیاری از کودکان به دلیل نبود امکانات آموزشی مناسب و هزینه‌های بالای تحصیل، مدرسه را ترک کرده و وارد بازار کار می‌شوند.
نبود قوانین حمایتی قوی و ضعف در اجرای قوانین موجود:
اگرچه ایران دارای قوانین کار و حمایت از کودکان است، اما در عمل اجرای این قوانین با مشکلات جدی مواجه است.
انواع کارهای کودکان در ایران
کودکان کار در ایران در بخش‌های مختلفی مشغول فعالیت هستند، ازجمله:
- مشاغل خیابانی: فروش گل، آدامس، دستمال کاغذی، واکس زدن کفش، جمع‌آوری ضایعات و غیره.
- کارگاه‌های زیرزمینی: کار در قالی‌بافی، تولید پوشاک، کارگاه‌های چوب‌بری و فلزکاری.
- کشاورزی: کار در مزارع، برداشت محصولات کشاورزی، چوپانی.
- مشاغل ساختمانی: حمل مصالح، کارگری در کارگاه‌های ساختمانی.
- فعالیت‌های خطرناک و غیرقانونی: برخی کودکان به دلیل شرایط سخت زندگی، به کارهایی مانند قاچاق مواد مخدر و دزدی کشیده می‌شوند.
پیامدهای کار کودکان
آسیب‌های جسمی و روانی:
کودکان کار معمولاً در محیط‌های ناسالم فعالیت می‌کنند و در معرض بیماری‌ها و آسیب‌های جسمی قرار دارند. همچنین، فشار کاری زیاد می‌تواند مشکلات روانی نظیر افسردگی و اضطراب را برای آنان به همراه داشته باشد.
محرومیت از تحصیل:
کار زیاد باعث می‌شود که کودکان فرصت یادگیری و تحصیل را از دست بدهند و این امر چرخه فقر را تداوم می‌بخشد.
استثمار و سوءاستفاده:
بسیاری از کودکان کار در معرض سوءاستفاده‌های فیزیکی، جنسی و اقتصادی قرار دارند.
افزایش بزهکاری:
ورود کودکان به محیط‌های ناسالم و کارهای غیرقانونی ممکن است زمینه‌ساز گرایش آنان به رفتارهای مجرمانه شود.
قوانین و حمایت‌های موجود در ایران
در ایران، قوانینی برای حمایت از کودکان کار وجود دارد، اما اجرای آن‌ها با چالش‌های متعددی روبه‌رو است:
- قانون کار ایران: بر اساس این قانون، به‌کارگیری کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است و افراد ۱۵ تا ۱۸ سال نیز نباید در مشاغل سخت کار کنند.
- قانون حمایت از کودکان و نوجوانان: این قانون به حمایت از حقوق کودکان و جلوگیری از استثمار آن‌ها می‌پردازد.
- کنوانسیون حقوق کودک: ایران این کنوانسیون را امضا کرده، اما در اجرای کامل مفاد آن با مشکلاتی مواجه است.
راهکارهای کاهش معضل کودکان کار
تقویت حمایت‌های اقتصادی از خانواده‌های فقیر:
دولت باید با ارائه یارانه‌های حمایتی و فرصت‌های شغلی برای والدین، نیاز به کار کودکان را کاهش دهد.
بهبود نظام آموزشی:
ایجاد مدارس رایگان، فراهم کردن امکانات تحصیلی مناسب و حمایت از کودکان برای ادامه تحصیل از جمله راهکارهای مهم است.
اجرای دقیق قوانین کار:
نظارت قوی بر کارفرمایان و برخورد با سوءاستفاده‌کنندگان از نیروی کار کودکان ضروری است.
افزایش آگاهی عمومی:
برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای تشویق مردم به عدم خرید از کودکان کار و حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد.
مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد:
این سازمان‌ها می‌توانند با ارائه خدمات حمایتی مانند آموزش، تغذیه و مشاوره به کاهش تعداد کودکان کار کمک کنند.
حمایت از مهاجران و افراد حاشیه‌نشین:
ایجاد امکانات رفاهی و قانونی برای خانواده‌های مهاجر می‌تواند از کار کودکان در این گروه‌ها بکاهد.
خدمات حمایتی گروه اجتماعی فرهنگی کیانا
کودکان کار یکی از چالش‌های جدی اجتماعی در ایران هستند که نیازمند توجه و اقدامات فوری دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و جامعه است. تنها از طریق یک رویکرد جامع که شامل اصلاحات اقتصادی، حمایت‌های اجتماعی، بهبود قوانین و افزایش آگاهی عمومی باشد، می‌توان این معضل را کاهش داد و آینده‌ای بهتر برای کودکان ایران رقم زد. اگر همه بخش‌های جامعه به این موضوع توجه کنند، می‌توان امیدوار بود که تعداد کودکان کار کاهش یابد و شرایط زندگی آن‌ها بهبود پیدا کند.